In de uitzending van ArtMen afgelopen zondagavond (AVRO, Ned 2) vind David Bade de marmeren beelden van Jan Fabre (De Pietà’s) “te clean”, het zijn “de hele grote gedachten van iemand die de tools heeft om dit te laten doen”. Zijn kritiek raakt natuurlijk een oude discussie: moet de kunstenaar of keramist niet (minimaal deels) zijn eigen kunstwerk scheppen?
Schone handen
Begin dit jaar haalde David Hockney nog uit naar Damien Hirst, zijn werk zou een belediging zijn voor ambachtslieden die wel zelf hun handen vuil maken om het werk te maken.
Toch is het natuurlijk van alle tijden dat kunstenaars worden geassisteerd door ambachtslieden, leerlingen of assistenten. Denk aan Rubens, da Vinci en Rodin om maar een paar bekende namen te noemen. Deze kunstenaars voerden echter wel hun eigen werk uit, maar lieten delen van het proces over aan anderen (een echte ”Rubens” is immers een schilderij waar de meester zelf aan heeft gewerkt en niet alleen zijn leerlingen). Is dan “echte” kunst alleen kunst als de kunstenaar minimaal een deel “zelf” heeft uitgevoerd?
Conceptual art
Kan Kunst ook Kunst zijn als de kunstenaar alleen het idee in de wereld heeft geholpen? Sommige kunstenaars zijn er trots op dat zij het uitvoerende werk niet zelf (meer hoeven te) doen, zoals bijvoorbeeld Barbara Broekman, met haar geborduurde doek “Moeder en Kind: Bolivia” waarmee zij de publieksprijs van de ZomerExpo 2012 won. Fier vertelde zij in Kunstuur dat zij het borduren van het werk had uitbesteed aan mannen.
Soms is het idee veel belangrijker dan het “fysieke object”. Om maar ‘ns een mooi bruggetje te maken naar de keramiek; Marcel Duchamp, “godfather of conceptual art”, heeft zijn beroemde porseleinen urinoir (“Fountain by R. Mutt”) toch ook niet zelf gemaakt…
Arbeidsdeling
Op latere leeftijd heeft Picasso zich ook op de keramiek gestort. Hij had zelf echter niet de technische kennis om de uitgangsvormen die hij gebruikte zelf te draaien en te stoken. Dit liet hij o.a. over aan ervaren keramisten zoals o.a. zijn latere echtgenote Jacqueline. Hij bewerkte wel eigenhandig de potten en schalen door de nog natte en zachte objecten van de draaischijf te vervormen, erin te snijden, te tekenen, er stukken aan toe te voegen of af te halen en ze te beschilderen.
Picasso besteedde een deel uit om zijn ideeën te verwezenlijken in klei. Dit proces van arbeidsdeling is natuurlijk niet nieuw, meer dan tweeduizend jaar geleden liet China’s eerste keizer Qin Shihuang het wereld beroemde terracotta leger verrijzen. Deze “strijdmacht” van meer dan 7000 levensgrote realistische keramische soldaten en ruiters (compleet met paarden en strijdwagens), kon alleen door standaardisatie van het productieproces en specialisatie worden verwezenlijkt.
Vervreemding
Maar zoals Marx al zei: arbeidsdeling zal ook uitbuiting en vervreemding van de arbeider introduceren. En wat mij betreft het enige dat van belang is: het kan leiden tot een zielloos eindresultaat. Maar zoals zoveel dingen in het leven, er zijn (gelukkig) geen absolute wetten voor het produceren van Kunst.
Voor mij is het van belang dat mijn beelden een relatie hebben met het materiaal waarvan ze zijn gemaakt. De vormen taal is niet ontwikkeld achter de PC, maar in samenspraak met zwaartekracht, water, vuur en natuurlijk klei. Een “keramist” is iemand die het keramische proces “in eigen hand” houdt en een (haat liefde) verhouding heeft met de klei . Niet de perfectie is het doel, maar de eigenheid van het werk.
Een keramist kan een kunstenaar zijn, maar dat maakt nog niet iedere kunstenaar die werk maakt van klei, een keramist.
About Post Author
Je vraagt je af of kunst nog steeds kunst is als de bedenker geen deel heeft gehad aan het maakproces. Ik denk dat je dat kunt nuanceren. De bedenker moet een ‘belangrijk’ deel van het maakproces zelf hebben gedaan, anders is hij ontwerper. Edvard Munch heeft een groot deel van zijn etsen laten drukken, maar hij heeft de platen zelf geprepareerd en bewerkt, zijn idee er op verbeeld en na het drukken de prenten verder afgewerkt. Het drukken gaf hij uit handen omdat hij daarvoor niet genoeg geschoold was. Maar zijn gevoel zat in de andere bewerkingen.
Hoi Coco,
Ja een “ontwerper” is een mooie term voor personen die het werk door derden laten uitvoeren. Eigenlijk gelijk aan een architect, die bouwt immers ook niet zijn eigen gebouw…
Toch zijn er kunstenaars die de uitvoering uit handen geven, maar toch “kunstenaar” zijn in mijn ogen. Zoals bijvoorbeeld “Exposure” (de stalen constructie van een hurkende man bij Lelystad) van Antony Gormle. Maar goed het gaat dan om extreem grote werken waarbij het duidelijk is dat één persoon dat niet alleen kan bouwen.