Steengoed keramiek is in Europa rond 1400 in het Nederrijngebied ontwikkeld. In steden/dorpen rondom Raeren, Keulen en Höhr-Grenzhausen waren alle ingrediënten aanwezig. Geschikte klei in de grond, bossen voor brandstof en genoeg technische kennis om de klei op steeds hogere temperatuur te stoken.

In het huidige Duitsland hebben ze dus al meer dan 600 jaar ervaring met steengoed. De volkswijsheid van dit type keramiek kunnen we dus serieus nemen:

“Steingut ist Zeug, Steinzeug ist Gut”

In vertaling: “Stein” = Steen, “Gut”=Goed en “Zeug” = Tuig. Kortom dit Duitse gezegde leert ons dat: “Steen-goed” dus tuig en “steen-tuig” goed is? … Euh, hoe zit dat?

Wat is steengoed keramiek?

Steengoed keramiek is klei dat zo hoog is gestookt dat het volledig dicht is gesinterd. Het is ook harder: zo hard als steen om precies te zijn 🙂

Nou ja, in ieder geval harder dan aardewerk keramiek. En de klank is anders. Aardewerk klinkt “dof” als je het aantikt, terwijl steengoed meer “pingt” zoals glas.

Steengoed wordt boven de 1200 graden gestookt, meestal zo rond de 1280 ^oC. Aardewerk wordt op een lagere temperatuur gestookt, meestal zo rond de 1080 ^oC, maar soms ook tot wel 1180 ^oC. Het is meestal roodbakkend, zoals bloempotten. Maar je hebt ook aardewerk van wit- tot zwartbakkend. Kortom er zijn veel variaties in zowel kleur als stook temperatuur.

Het verschil tussen aardewerk en steengoed zit ’m vooral in de waterdichtheid. Steengoed heeft een waterabsorptie van 0,5 à 1%. Dat wil zeggen dat maximaal één procent water in gewicht wordt opgezogen in de scherf. Bij aardewerk is de absorptie veel hoger, tot wel 10-15%.

In de praktijk betekent dit dat steengoed geheel waterdicht is. Ook zonder dat het werk (aan de binnenkant) is geglazuurd. Bij aardewerk sijpelt het water langzaam door de pot heen, zeker als het niet is afgewerkt met een glazuur.

Steengoed klei wordt niet altijd steengoed keramiek

Niet alle klei kan op 1280 oC worden gestookt. Aardewerk klei zou op die temperatuur z’n vorm verliezen. Het kan zelfs uitsmelten tot een soort van glazuur. Dat komt omdat er in die klei veel smeltmiddelen zitten (vaak ijzer, waardoor deze klei rood bakt). Dus je kan geen steengoed keramiek maken, door willekeurige klei hoger te stoken.

Wat je nodig hebt is dus steengoed klei: klei die wel tot die hoge temperatuur kan worden gestookt. Maar dat wil niet zeggen dat met steengoed klei altijd steengoed keramiek wordt gemaakt.

Als je de steengoed klei niet stookt tot de temperatuur waarop deze klei dichtsintert, dan wordt het toch geen “steengoed keramiek”. Het zou dan immers een water-absorptie hebben van meer dan één procent.

Wat is dan “Steingut”?

Je had het waarschijnlijk al begrepen: met het Duitse woord “Steingut” wordt niet “Steengoed” bedoeld, maar juist keramiek dat lager wordt gestookt en daardoor niet is dichtgesinterd.

Ik ken geen Nederlands woord voor “Steingut”, maar het is een bepaald type wit aardewerk. In het Engels wordt dit “Creamware” genoemd.

“Creamware” is door de Engelse keramiek industrie ontwikkeld in de 18e eeuw (Staffordshire ca. 1720). Het was veel goedkoper om te produceren dan porselein, maar het had wel de uitstraling ervan.

Het is vooral bekend geworden door Wedgwood, die het recept verder ontwikkelde. Hij verhandelde het ook onder de naam “Queens-ware”, nadat koningin Charlotte een “creamware dinnerset” had besteld.

Dit werd een groot succes: een staaltje 18^e-eeuwse marketing. Maar ondanks de koninklijke naam, is deze keramiek dus minder sterk dan steengoed en (zeker zonder glazuur) niet volledig waterdicht.

Steinzeug is geen steen-tuig maar juist steen-goed

Het mag dus helder zijn: “Steinzeug” is steengoed in het Nederlands. En steengoed is zoals de Duitse volkswijsheid al zegt…. inderdaad kei goed.. euh ik bedoel steen-goed…

Dat is ook de reden dat ik mijn steengoed keramiek stook op 1280 ^oC: de scherf is daardoor volledig dichtgesinterd. Dat betekent dat de het werk robuust is, sterk en compleet waterdicht. Goed voor sier-keramiek buiten in de tuin, maar ook voor serviesgoed voor alledaags gebruik.

Overigens is steengoed veel eerder ontwikkeld in China. Maar daar wordt dit meer gezien als het voorstadium van porselein (proto-porselein). Daarnaast hebben zij een aardewerk traditie die zij hoog achten.

Misschien moet ik ook ‘ns kijken naar de oosterse volkswijsheid over keramiek…

About Post Author

Daniel Bende

Ontwerpt en creëert onder de handelsnaam DFB-keramiek handgedraaid figuratief steengoed keramiek.

See author's posts