“The Times They Are A-Changin’ “, zong Bob Dylan in 1964, en dat klopt: keramiekoven besturing is in de afgelopen decennia enorm veranderd.
Misschien zong hij niet over keramiekovens, maar hij had het zeker kunnen doen! De politieke wind en menselijke natuur zijn misschien weinig veranderd sinds de jaren ’50, maar de manier waarop keramisten hun ovens besturen, is drastisch geëvolueerd.
Van een gat in de grond tot een elektrische deuroven, het was een enorme technologische sprong die duizenden jaren duurde. Echter, de overgang van handmatige naar volledig geautomatiseerde besturing heeft in minder dan 50 jaar plaatsgevonden, waardoor het toegankelijk is geworden voor stedelijke pottenbakkers zoals ik.
Voor mij is Lucie Rie de grondlegger van alle “urban potters”. In plaats van een studio op het platteland op te zetten met een gas- of houtoven, vestigde zij haar pottenbakkerij op 18 Albion Mews, in het hart van Londen.
Zij bestelde haar eerste echte elektrische steengoed oven in 1948. Dat het stoken moeilijker was dan verwacht, bleek al snel: de eerste stook tijdens de kerstdagen mislukte volkomen. De temperatuur was ongemerkt veel te hoog opgelopen!
Eerste keramiek besturing: de Kiln Sitter
Lucie Rie en haar team moesten de oven volledig handmatig bedienen, inclusief het bepalen van het moment om de oven uit te schakelen. De gewenste maximale temperatuur was alleen zichtbaar door nauwlettend te observeren wanneer de kegel omviel. In het geval van Lucie Rie betrof het de Staffordshire kegel 8, die een temperatuur van ongeveer 1250 °C bereikt.
Wat zij niet tot haar beschikking had, was een Amerikaanse uitvinding uit de vroege jaren ’50: de kiln sitter. Dit mechanische apparaat schakelt een handmatige oven automatisch uit wanneer een vooraf ingestelde temperatuur is bereikt. Het systeem maakt gebruik van een “cone” (Seger-kegel) van de gewenste temperatuur die in de oven wordt geplaatst. Wanneer deze begint te smelten, buigt de kegel, dat een ingenieus mechanisme activeert (op basis van zwaartekracht) en de oven uitschakelt.
Keramisten gebruikte deze fantastische technologische ontwikkeling vanaf de jaren ’60 tot eind jaren ’80 om hun keramiek op de juiste temperatuur te stoken.
Een echte keramiekoven besturing was het nog net niet. De keramist moest immers, totdat de maximale temperatuur was bereikt, nog steeds handmatig de stooksnelheid zelf regelen, net zoals Lucie dat deed in de jaren ’50.
Hoe werkt een keramiekoven?
Om te begrijpen hoe het besturen van een elektrische keramiekoven werkt, is het essentieel om eerst te weten hoe een keramiekoven functioneert. Een oven is in de basis een kist die warmte optimaal vasthoudt. De keramist kan deze warmte op verschillende manieren opwekken, bijvoorbeeld door het verbranden van hout, gas of olie. Bij een gasoven wordt het gas aan de onderkant aangestoken, waarna de vlammen door de oven geleid worden.
De stooksnelheid, ofwel de snelheid waarmee de temperatuur in de oven stijgt, wordt gereguleerd door de hoeveelheid gas die wordt toegevoerd; dit kan verhoogd of verlaagd worden. Bij een elektrische oven wordt de stroomtoevoer op een vergelijkbare manier geregeld, maar dan door de stroom voor bepaalde tijdsintervallen in te schakelen en vervolgens weer uit te schakelen.
Bij oudere modellen gebeurde dit met een draaiknop of een universele schakelaar. Afhankelijk van de stand van de knop, bijvoorbeeld op de laagste stand, stond de oven 30 seconden aan en 90 seconden uit. Wanneer de oven inschakelt, is er een hoorbare ‘klik’ en bij sommige modellen gaat er een lampje branden. Dit wordt gevolgd door een zoemend geluid van de elektriciteit. Dit proces herhaalt zich met een ‘klik’ wanneer de oven uitschakelt en het zoemen stopt.
De bedieningsknop was handmatig en het klikken kwam van de schakelaars die het stroomcircuit openden (uit) of sloten (aan). De ‘klik’ is het geluid van de mechanische actie van de magneetschakelaar. En het zoemen komt van de verwarmingselementen die gloeien wanneer er stroom doorheen loopt.
Door een serie van twee of drie van deze knoppen in te bouwen met een tijdschakelaar, kon je zelfs vooraf stappen in programmeren. De eerste echte keramiekoven besturing avant la lettre. Alleen weggelegd voor de happy few….
Keramiekoven besturing, mijn ervaringen
In een niet zo ver verleden, dertig jaar geleden om precies te zijn, bediende ik mijn eerste elektrische oven. De Ve-Ka R.SVK/40 O. Elke ochtend stond ik vroeg op, om klokslag 6 uur de oven persoonlijk aan te zetten. Dat ging prima, maar mijn werk was nog niet gedaan. Volgens mijn eigen stookschema moest ik elke vier uur de knop een standje hoger draaien, tot laat in de avond.
De Ve-Ka oven was een ‘halfautomaat’. Deze schakelde elektronisch uit zodra de top temperatuur, die ik met een draaiknop kon instellen, bereikt was. Dit was al een verbetering ten opzichte van de kiln sitter met zijn mechanische uitschakeling. Desondanks waren het zware tijden voor mij…
Dat kon zo natuurlijk niet langer doorgaan 🙂 Gelukkig was de redding nabij met de komst van de ovenregelaar, of de microprocessor zoals we dat destijds met trots noemden. Aan het begin van deze eeuw schafte ik er ook een aan: de Bentrup TC507. Ik kon het hele stookprogramma van begin tot eind vooraf instellen. Het enige wat ik daarna nog moest doen, was de oven aanzetten.
En natuurlijk, niet te vergeten, de oven vullen met keramiek.
De ene keramiekoven regelaar is de andere niet
In de jaren ’50 stookte Lucie Rie haar keramiek in een oven vergelijkbaar met die van mij. Echter, zij moest het gehele proces handmatig beheren: het aanzetten, de stooksnelheid reguleren gedurende het proces en de oven op tijd uitschakelen bij de hoogste temperatuur. Vijftig jaar later kon ik de oven aanzetten en vervolgens iets anders gaan doen, tot de oven 24 uur later afgekoeld was.
De tijden zijn inderdaad veranderd, maar daar houdt het niet op. In de afgelopen twintig jaar hebben de ontwikkelingen niet stilgestaan. Het loggen van het stookproces, het online live volgen, foutcodes, SuperWise, solar ready, enzovoort. Niet elke regelaar is hetzelfde. Wat zijn de verschillen tussen de diverse merken en types? Zijn alle functies essentieel of soms overbodig?
Er is nog veel te ontdekken over de regelaars van keramiekovens, maar dat bewaren we voor een volgend blog.
About Post Author
