De dagen worden korter en de nachten worden kouder, tijd om de buitenkraan af te sluiten en het keramiek binnen te zetten. Alle keramiek? Nee, sommige keramiek beelden kunnen prima tegen een (weers-)stootje.
Als de kans op vorst toeneemt is het verstandig om na te gaan of de keramiek in je tuin vorstbestendig is, dat wil zeggen bestand is tegen afwisselend vorst en dooi. Als je het vergeet heb je kans dat in de lente blijkt dat je favoriete keramieken tuinbeeld vorstschade heeft opgelopen.
Dit is te voorkomen door de beelden (droog) binnen te zetten, maar dat is niet altijd noodzakelijk. Benieuwd naar bij welke beelden wel en welke niet? Lees dan vooral verder.
Dooi en vorst, vorst en dooi
Niets is zo verraderlijk als ijzel, niet alleen in het verkeer, ook voor huizen, wegen en keramiek. Als neerslag in de vorm van regen neerslaat op de bevroren grond, weg of voorwerp, wordt de onderkoelde regen direct omgezet in ijs.
Water is één van de weinige stoffen dat uitzet (zo’n 10%!) als het onder het vriespunt komt. Dit heeft als gevolg dat water in kieren en spleten (hoe klein ook) uitzet, met alle gevolgen van dien.
Maar ook als het niet ijzelt zijn er in het voor- en najaar (en kwakkelwinters) veel nachten waarin het kwik telkens onder en boven het nulpunt uitkomt. Dauw zal hierdoor voortdurend smelten en aan-vriezen met op termijn dezelfde gevolgen als ijzel.
Keramiek en vorstbestendigheid
De meeste keramiek is poreus, dat wil zeggen dat de keramiek niet geheel gesloten is. Kleine “poriën” zijn aanwezig in het materiaal, die lucht en vocht doorlaten. De industriële norm uit de praktijk, betreffende vorstbestendige keramiek is 5%; bij een hogere porositeit is de keramiek niet winterhard, bij een lagere wel.
De porositeit verschilt per soort keramiek. Dit betekent voor de vortsbestendigheid:
- Raku, laag gestookt, zeer poreus: niet winterhard
- Aardewerk, laag gestookt, poreus: niet winterhard
- Aardewerk hoog gestookt(vanaf ca. 1150 oC); enigszins poreus: soms winterhard
- Steengoed (hoog gestookt vanaf 1200 oC); weinig poreus, winterhard
- Porselein (hoog gestookt), niet poreus; winterhard
Het maakt niet uit of de keramiek geglazuurd is of niet, kleine haarscheuren in het glazuur laten na verloop van tijd toch vocht door in de scherf als deze poreus is. Zo kan na een aantal jaren de glazuur eraf springen door binnengedrongen vocht, dat is bevroren. Oude huizen (o.a. van Rietveld) die met keramische tegels waren afgewerkt, hadden daar in het verleden vaak last van, met dure restauraties tot gevolg.
Vragen is weten
De bovenstaande lijst geeft een algemene richtlijn over het al dan niet vorstbestendig zijn van keramiek. Maar er zijn uitzonderingen, aardewerk of raku kan vorstbestendig worden gemaakt met speciale impregneermiddelen, of juist door toevoegingen aan de klei waardoor er extra porositeit ontstaat waardoor het ijs ruimte heeft om uit te zetten (dakpannen werken met dit principe). Steengoed of porselein waarin water kan blijven staan (zoals een kom), kan toch stuk vriezen.
Dus neem het zekere voor het onzekere en vraag het na bij de keramist die het gemaakt heeft of bij de galerie die het verkocht heeft. Zij kunnen je meer vertellen over het al dan niet vorstbestendig zijn van het betreffende keramiek beeld.
Winterwijs
Weet jij wat je moet doen met de beelden in je tuin, laten staan of binnen zetten? Dan ben je winterwijs en kan je met een gerust hart de koude periode tegemoet zien.
Mijn steengoed beelden kunnen tegen een stootje en (sommige) blijven deze winter weer buiten staan. Ik weet niet wat de Enkhuizer almanak heeft voorspelt, wellicht komen ze weer onder een laagje sneeuw. De foto’s in dit blog zijn alweer van 2010, kortom hoog tijd voor een paar nieuwe foto’s. We wachten af.
About Post Author
Kan ik een (gekocht) aardewerken beeld behandelen tegen de vorst en met welk product ? Of och beter binnen zetten in de winter ?
Beste Goca,
Ja het is deze winter nu toch echt gaan vriezen. Terracotta droog binnen of buiten (iets van de grond op houten latjes of zoiets) is altijd het veiligst. Ik heb zelf nooit impregneermiddel gebruikt dus ik kan het niet uit eigen ervaring vertellen, maar “Aqua-Stop W” is er voor gemaakt. En ik zag ook “Wenko Imprägnierung” Als je een middel gebruikt, probeer deze dan eerst op de onderkant van het beeld, wellicht heeft het invloed op de kleur/uitstraling.
Groetjes,
Daniel
Ik heb bijna 3 jaar geleden voor het graf van mijn overleden partner een beeld van keramiek en een schaal laten ontwerpen .
Aan het begin van het voorjaar van 2016 ontdekte ik een flinke scheur in de schaal, ontstaan vanaf de bodem van de schaal, doorlopend over de binnenkant. Volgens de keramist kan dit geen vorstschade zijn, want dan zou dit al eerder zijn gebeurd.
De schaal is gestookt op een temperatuur tussen 1050 en 1200 graden.
Er heeft uiteraard regelmatig water in gestaan. Nu lees ik hier dat een schaal dan toch stuk kan vriezen.
De keramist is bereid een nieuwe schaal te maken, maar ik weet niet of dat nu verstandig is. Zou het dan zinvol kunnen zijn de schaal te impregneren of kan ik er maar beter helemaal van afzien? Ik vind het een erg lastige afweging.
Beste Henny,
Wat vervelend dat zo’n speciale schaal met veel sentimentele waarde is gescheurd. Het is moeilijk te beoordelen waardoor dat is gebeurd. Keramiek gestookt vanaf een temperatuur van ca. 1200 is steengoed en beter geschikt om buiten te staan. Steengoed is weinig poreus (maar kan verschillen per kleisoort), waardoor deze de vorst kan weerstaan. Als er echter water in kan blijven staan zoals bij een kom, kan dit bevriezen en uitzetten, waardoor ook steengoed kan scheuren.
Uiteraard kan er ook een breuk ontstaan door andere redenen; uitzetten van een oppervlakte waaraan de keramiek is vastgezet (zoals een bord gelijmd op hout, het hout zet uit door vocht en scheurt daardoor het bord). Er kan iets op gevallen zijn etc.
De keramist die de schaal heeft gemaakt kan het waarschijnlijk beter beoordelen, hij/zij kent de vorm en weet wat voor keramiek het is. De scheur kan wellicht worden gerestaureerd (maar dat is weer een vak apart) en bij aardewerk is impregnatie een mogelijkheid om verdere vorstschade te beperken. Met impregnatie heb ik zelf geen ervaring, dus of dat afdoende zal zijn kan ik je helaas niet vertellen. Sterkte met de keuze.
Groetjes,
Daniel
Dank voor je uitgebreide reactie Daniël!
Hoi Daniel
Ik wil graag wat experimenteren met as-glazuur, is hier een basis glazuur voor??
vriendelijke groeten
Sigrid Verdonschot
Hoi Sigrid,
100% houtas kan al een mooi glazuur geven, maar dat ligt erg aan de stook temperatuur. Zie ook https://dfb-keramiek.nl/2012/05/as-een-restje-winter-in-je-glazuur/
Groetjes,
Daniel
hoi Daniel
Dank je voor je reactie, heb je blog gelezen over as glazuur, neem aan dat je met 100% as glazuur bedoelt water met as.
We hebben een gasoven en onze stook temperatuur is 1250 graden,
Ik kan aan de slag
Sigrid
Ja Sigrid, dat klopt helemaal. Suc6 met je proefjes.
Groetjes,
Daniel
Dank je
Goede middag Daniel Bende
Ik zou graag willen beginnen met aardewerk (Keramiek) maken.
Met de hoofdzaak bonsai potten en schalen en natuurlijk ook wel eens wat anders te gaan maken.
Maar welke klei is daar goed voor geschikt.
En het lijkt me echt leuk om onze eigen Nederlandse klei te gebruiken. Kan dit en zo ja kan dit ook met de klei uit Zeeland of moet ik dan de rivieren klei gebruiken of zit daar geen verschil in?
Natuurlijk weet ik wel dat de “natuurklei” schoon gemaakt moet worden om te gebruiken.
Ik ben zeer benieuwd naar uw reactie.
Mvg
N Bar
Beste Nelis Bar,
Er zijn veel soorten klei, allen met een ander karakter en uitstraling. Nederlandse rivierklei is een aardewerkklei die ook gebruikt wordt voor bakstenen en dakpannen. Zeeklei is minder geschikt voor het maken van keramiek, maar je kan het wel gebruiken, bijvoorbeeld als glazuur ( Blog: Een glazuur van Texel ). Dus ja Nederlandse klei is zeker te gebruiken (en wordt ook gebruikt) voor het maken van keramiek, maar ik denk dat de zeeklei in Zeeland wellicht moeilijker te gebruiken is (maar proberen kan altijd, wellicht als slip of glazuur).
Suc6
Daniel
Oké Daniel
Bedankt voor de snelle reactie.
Ik ben vandaag naar de De Beeldhouwwinkel Zutphen geweest.
En uiteraard wat klei gehaald en wat klein spul.
Deze klei kan max 1000 1100 graden hebben voor het afbakken.
Dus heb ik al een olievat geregeld en vuurvaste stenen en isolatie deken moet ik nog halen.
Ik wil deze gaan verwarmen met gas.
Aangezien ik nu nog geen duizenden euro’s uit wil geven aan een oven.
Eerst maar eens zien of ik het naar een paar dingen maken nog steeds leuk vind.
Ook moet ik nog gaan verzinnen welke brander(s) ik nodig heb en hoeveel.
En natuurlijk hoe ik ga controleren wat de temp is in de “oven”
Dus ik ben er nog lang niet maar zeker wel druk bezig.
Mvg
N Bar
Ja Nelis, keramiek maken is nog een hele onderneming….maar altijd de moeite waard!
Succes
Groetjes,
Daniel
Beste Daniel,
Dank je wel voor je mooie blogs! Ik had een vraag.: Je schrijft ergens over het onderwerp “vorstbestendige keramiek” dat je ook iets aan klei kan toevoegen waardoor het vorstbestendiger wordt en dat ze dat ook bij dakpannen doen. Ik kan nergens vinden wat die toevoeging zou kunnen zijn. Weet jij wat je aan klei kan toevoegen om het vorstbestendiger te maken? Of bedoel je een stof om de sintertemperatuur te verlagen? en zo ja wat?
dank alvast!
Dank je wel Francine!
Over vorstbestendigheid, inderdaad je kan smeltmiddelen toevoegen aan je klei om de porositeit te verlagen (en daarmee de vorst bestendigheid), zoals een boorfritte (werkt prima, maar dure oplossing).
De andere mogelijkheid is de “fijne” porositeit (“closed porisity”) te verhogen, zodat als het water (opgenomen in de “open” poriën) uitzet bij het vriezen de ruimte heeft.
Maar hoe je de “gesloten porositeit” kan verhogen in klei zijn de meningen verdeeld. Fijn verdeelde cellulosevezels zouden kunnen helpen (zoals papiervezels). Let op het moet heel fijn zijn, want anders zou het juist de “open porositeit” verhogen (de poriën waar het water juist intrekt).
Groetjes,
Daniel
Dank je wel voor dit antwoord Daniel!
En als je een boor fritte toevoegt aan je klei, aan welke verhoudingen moet ik dan denken?
Ik werk overigens al met papierklei. Dus ik moet zorgen dat die papiervezeltje heeel fijn verdeeld zijn, begrijp ik.
En ik werk met veel chamotte. Dus ik zal voor zover ik begrepen heb, ook het aandeel chamotte naar beneden moeten brengen…..
mvrgr Francien de Jonge
Hi Francien,
Het toevoegen van boor voor het verminderen van de porositeit zal verschillen per klei. Ik heb er zelf geen ervaring mee. In het onderzoek van Bert Cool (boorhard aardewerk, 1989, p.20) heeft het over 5% boorfosfaat (op droog gewicht van de klei) voor het verharden van aardewerklei.
5% lijkt mij ook een een goed beginpunt, als dat voldoende is, zou ik ook testen met minder (om de kosten te drukken).
Su6,
Groetjes,
Daniel