Als je opzoek bent naar de geschiedenis van de industriële keramiek, dan moet je naar de bakermat van de industriële revolutie. En als je opzoek bent naar deze keramiek in het Verenigd Koninkrijk, dan leiden alle wegen naar Stoke-On-Trent. De Engelsen noemen deze stad liefkozend “the potteries“, het mag duidelijk zijn waarom.
Op kleine schaal werd in dit gebied al duizenden jaren keramiek gemaakt, evenals op vele andere plekken op het eiland. Met de industriële revolutie vanaf ca. 1750 groeide Stoke-On-trent echter uit tot de eerste keramische industrie ter wereld. Dat maakt deze plaats en haar keramiek historie uniek in de wereld.
Benieuwd welke plekken je moet bezoeken in Stoke-On-Trent? Wij gingen ter plaatse op de fiets op onderzoek uit. ..
Zes dorpen, samen “the potteries“
Stoke-On-Trent in de “Midlands” gelegen aan de Trent bestaat uit zes dorpen. In de middeleeuwen was dit gebied in het noorden van Staffordshire een achtergebleven provincie. Het was dun bevolkt en de boeren die er waren bewerkten zeer schrale grond. Om hun armzalige inkomen wat aan te vullen begonnen zij o.a. handgevormd aardewerk te vervaardigen.
Klei, water en brandstof (kolen) waren overvloedig aanwezig waardoor er langzaam aan steeds meer boeren uit deze streek zich gingen toeleggen op keramiek. De kolen gaf hen een dusdanig voordeel dat Burslem (één van de zes dorpen) vanaf 1700 langzamerhand uitgroeide tot een centrum van pottenbakkers.
Samen met de uitvinding van de stoommachine, vanaf het midden van de 18e eeuw, groeide “the Potteries” uit tot het hart van de Engelse keramiek industrie. De keramiek werd verfijnder. Het grove rode aardewerk werd vervangen door het witte “Creamware” (of “Queen’s Ware“, zoals Wedgwood het later noemde). Het geheim (arcanum) van de porselein productie werd niet alleen overgenomen, het recept werd aangepast tot “bone china“. Dit was beter geschikt voor het industriële proces.
Het gebruik van nieuwe materialen, gipsen mallen, tegelpersen en gietklei versnelde het vormen van klei revolutionair. Daarnaast werd met de ontdekking van de “transfer printing” decoratie van keramiek serieproductie mogelijk. Arbeidsdeling, stoomkracht en nieuwe processen bij het vormen en decoreren industrialiseerde de keramische technieken.
Stoke-On-Trent in de 21ste eeuw
Ieder van de zes dorpen in Stoke-On-Trent had een eigen specialisatie, samen vormden ze in de 19e eeuw het grootste industriële keramische centrum die de wereld ooit had gezien. Vanaf 1950 liep de keramiek productie langzaam terug door toenemende concurrentie uit diverse delen van de wereld (waaronder China, de bakermat van de keramiek).
Aan het einde van de 20ste eeuw was de industrie enorm gekrompen. De economische crisis aan het begin van deze eeuw leek de genadeklap te geven. Nu in 2018 blijkt dat gelukkig niet het geval te zijn geweest. Ondanks tegenslagen lijkt de industrie op kleinere schaal uit z’n (kolen)as te verrijzen.
Stoke-On-Trent is inmiddels getransformeerd van een donker industriegebied, in een toeristisch centrum midden in de groene Engelse “countryside“. Veel van de historische gebouwen en fabrieken zijn gesloopt, maar het deel dat voor de sloophamer is behoed is met nationale trots gerestaureerd.
Er wordt nog steeds industriële keramiek gemaakt en verkocht in diverse (factory) shops. Veel fabrieken zijn open voor bezoekers om het hedendaagse proces van dichtbij te bekijken. Daarnaast kan je in diverse musea de rijke historie van het gebied (beter) leren kennen.
Industriële keramiek bezoeken
Stoke-On-Trent is vooral bekend vanwege de karakteristieke flesovens (bottle kilns), die tot halverwege de 20ste eeuw de skyline van de stad domineerden. Volgens de historici stonden er in de hoogtijdagen ruim 4.000 van deze (kolen gestookte) ovens in deze stad. Inmiddels zijn het er nog minder dan 50. Veel van deze “bottle kilns” zijn te bezoeken en horen al dan niet bij één van de historische musea in het gebied.
De musea en fabrieken die wij hebben bezocht kan ik stuk voor stuk aanraden. Je kan alle musea gratis bezoeken (hoewel een vrijwillige bijdrage zeer op prijs wordt gesteld). Fabrieksrondleidingen zijn de moeite waard, maar hiervoor wordt wel toegang gevraagd. Let op: soms moet je vooraf reserveren.
Hieronder alle dorpen waaruit Stoke-On-Trent is opgebouwd, met de keramiek locaties die zijn te bezoeken (indien van toepassing). Het centrum van de stad wordt gevormd door Stoke (treinstation) en Hanley (winkel gebied) dat aan elkaar ligt. De andere dorpen liggen iets verder uit elkaar en hebben vaak nog een eigen centrum.
- Stoke
- Hanley
- Burslum
- Tunstall
- Longton
- Fenton
- Barlaston
Behalve bovenstaande zijn er ook nog diverse andere ceramic shops en outlets in de stad. Wil je iets anders dan industriële keramiek? Er zijn ook nog andere attracties zoals een zwembad, een dierentuin en diverse parken. Voor een actueel overzicht: www.visitstoke.co.uk
Vijf of zeven dorpen
De oplettende lezer heeft natuurlijk zeven dorpen geteld in het overzicht. Het is toch de “Six Towns of Stoke-On-Trent”? Ja dat klopt, hoewel….
De schrijver Arnold Bennet die geboren is in Stoke-On-Trent, schreef in 1902 een roman over het leven van de lokale pottenbakkers: “Anna of the Five Towns“. Hij liet in zijn vertelling Fenton (“the forgotten town”) achterwege. Het is dus zelfs voor de inwoners van Stoke-On-Trent moeilijk alle plaatsen op een rijtje te krijgen 🙂
De andere reden: door de verhuizing van de Wedgwood fabriek van het historische Etruria terrein naar een nieuwe locatie in Barlestone. Hierdoor is in het midden van de 20ste eeuw “the potteries” één dorp gegroeid.
Hoe dan ook, als je op zoek bent naar de historie van industriële keramiek dan struikel je niet over een dorp meer of minder, je gaat er gewoon heen.
(bijvoorbeeld op de fiets….. wordt vervolgt)
About Post Author
Daniël,
Wat een uitgebreid verslag! Jaren geleden heb ik ook een bezoek afgelegd aan Stoke-on-Trent en daar een paar dagen gelogeerd bij een bevriende keramist die ik een aantal keren heb ontmoet tijdens de keramiekmarkten in Penrith (Potfest) in het Lake district en Perth, Schotland. Cheoff Cox organiseerde deze markten, Nu heeft zijn zoon de organisatie van deze markten overgenomen. Dit jaar werd Potfest voor de 25ste keer georganiseerd; een mijlpaal! Vanaf het prille begin heb ik een viertal keer aan deze markt deelgenomen. Een echte belevenis waar ik met genoegen aan terugdenk.
Thnx Joseph,
Er is ook veel vertellen over het gebied en nog veel meer te leren! Een potfest heb ik helaas nog niet bijgewoond, maar dat staat zeker op m’n lijstje voor een andere keer, zeker nu ik de naam van de organisator ken 😉
Groetjes,
Daniel
Beste Daniel, wat een goed verslag heb je geschreven (toen – ik zie dat het 2018 was) Ik was iets aan het zoeken en kwam op jouw site. Het gebied dat je beschrijft ken ik van de Great Pottery Throw Down. Net als jij natuurlijk. Hoog op mijn lijstje! Maar meer nog van de biografie van Keith Brymer Jones die ik ook zeer warm kan aanbevelen. Zo informatief en leuk geschreven.
Dank je Melou,
Stoke on Trent staat ook weer op m’n lijsje want het is inderdaad al weer een tijdje geleden :-). En het boek “boy in a China Shop” is zeker de moeite waard.
Groetjes,
Daniël