Het glazuren van biscuit (voorwerp van klei na eerste stook) is heel iets anders dan het verven van een voorwerp. Je ziet tijdens het glazuren niet welke textuur en kleur (effecten) je aanbrengt. Als je verschillende glazuren, slibs of oxide-washes aanbrengt moet de keramist de kleuren in zijn gedachten componeren.

Daarbij moet hij/zij rekening houden met dat overlappingen van glazuren niet altijd tot een mengkleur leiden, de dikte van het glazuur invloed heeft op kleur en/of textuur en de applicatie methode (spuiten, overgieten, kwasten, etc.) al dan niet tot gewenste effecten leidt. Om maar een paar variabelen op te noemen. Groot is daarom altijd de teleurstelling als het gedachte experiment niet overeenkomt met het uiteindelijke resultaat.

Eén van de belangrijkste “wildcards” heb ik dan nog niet eens genoemd: de glazuurstook. Om deze te temmen zijn er in de afgelopen 20 jaar veel digitale hulpmiddelen ontwikkeld. De belangrijkste natuurlijk de (computer) ovenbesturing. Toch maakt dit de Segerkegels niet overbodig.

Hou zoveel mogelijk variabelen gelijk

Het is voor de keramist altijd belangrijk zoveel mogelijk omstandigheden gelijk te houden om het gewenste resultaat te bereiken. Bij het glazuren is het stoken ervan één van de belangrijkste. De moderne ovenbesturing is een mooie tool om de stookcurve vooraf nauwkeurig te kunnen bepalen. Toch is dit geen vervanging van de al oude Segerkegels.

Hoe werken Segerkegels

De Segerkegels (afkorting SK, in het Nederlands ook “pyrometrische kegels” genoemd en “Cones” in het Engels) zijn uitgevonden door Duitse chemicus Hermann Seger (1839–1893) aan het einde van de 19e eeuw. Hij ontwikkelde een systeem om nauwkeurig de stooksnelheid en temperatuur van keramiek te kunnen bepalen. Hij maakte kegels van keramisch materiaal die bij een bepaalde temperatuur en tijdsduur ombuigen.

Een ware revolutie, voor het eerst konden keramisten tijdens de stook bepalen of de gewenste temperatuur was bereikt door te kijken of de kegel “om” was (zover gebogen dat de top van de kegel gebogen is tot de bodem).

In de praktijk worden 3 kegels in oplopende temperatuur voor het kijkgat geplaatst: De “gids-” de “stook-” en de “bewakings-” kegel. Als de temperatuur al flink gevorderd is worden de kegels in de gaten gehouden. Zodra de gidskegel, de kegel met de laagste temperatuur, buigt moet de oven scherp in de gaten worden gehouden. Net zolang tot de stookkegel, de kegel met de temperatuur waarop de keramist zijn glazuur wil stoken, om is. De bewakingskegel dient als “safeguard”, als deze om is, is er te hoog gestookt, dus dat moet worden voorkomen (door de oven lager of uit te zetten).

Kegelnummering

Voor het stoken van keramiek geldt niet alleen de temperatuur waarop is gestookt. Glazuren worden gestookt op een bepaalde “kegel” , die goed is voor tijd en temperatuur. Zie het als warmteabsorptie en niet alleen als de temperatuur van de stook.

Kegels worden gemaakt in verschillende nummers, die elk overeenkomen met een bepaalde temperatuur en stooksnelheid combinatie. Aan het begin van het stoken van de kegel staat deze in een hoek van 8 graden. Een perfect gestookte kegel zal worden gebogen tot een hoek van 90 graden. Als de kegel minder is gebogen dan is de stooktemperatuur lager geweest dan het betreffende nummer aangeeft. Als de kegel meer is gebogen, dan is de stook temperatuur er boven geweest.

Let op de manier waarop de kegels zijn genummerd. Seger nummerde de kegels van 10 (de hoogste temperatuur) tot 1 (de laagste temperatuur). Later bleek het mogelijk kegels te maken die op een nog lagere temperatuur buigen. Hierdoor zijn de nummers 01, 02 etc. aan de reeks toegevoegd, waarbij 010 de laagste temperatuur is (iets onder 900 oC). Er is dus een groot verschil tussen cone 5 en 05 (zie ook tabel)!

Huidig gebruik van kegels

Tegenwoordig stoken de meeste (Westerse) keramisten met behulp van een pyrometer (thermometer voor hoge temperaturen) al dan niet gekoppeld aan een ovenbesturing. Ik stook meestal met mijn Bentrup besturingssysteem (zie foto). Deze houdt automatisch een log bij op mijn PC, zodat ik na afloop van de stook eventueel kan nakijken hoe de stook is verlopen. Mijn stook verloopt dus automatisch en toch gebruik ik altijd Segerkegels.

Orton Cones

Ik gebruik deze cones niet om de temperatuur te controleren tijdens de stook, maar om na afloop te verifiëren of de gewenste temperatuur behaald is. De pyrometer en/of de ovenbesturing kan immers een storing hebben gehad of de kalibratie van de pyrometer is niet correct (door slijtage of breuk kan de pyrometer na verloop van tijd een verkeerde temperatuur aangeven).

Een glazuur mysterie opgelost

Op een gegeven moment haalde ik een aantal kannetjes en bekers uit de oven die een totaal verschillende kleur hadden, terwijl ik ze allemaal met hetzelfde glazuur had geglazuurd. Ik wist dat het glazuur wel vaker “anders” uit de oven kwam, maar ik had het nog nooit in één en dezelfde stook gehad. Alles was toch gelijk? Het glazuur, de applicatie (dikte) en de stook.Uiteindelijk bedacht ik me dat de kannetjes boven in de oven stonden en de bekers onderaan.De volgende stook heb ik zowel cones onderaan en boven in de oven geplaatst. Na de stook bleek dat bovenaan de oven cone 6 (ca 1200 oc), maar onderaan cone 8 (ca 1235 oC) om was. Er was dus een temperatuur verschil van zo’n 35oC in mijn oven. Tegenwoordig houd ik daar rekening mee en krijg ik het gewenste resultaat.

Cones nog steeds niet overbodig

 Succes met je volgende stook!

About Post Author

Daniel Bende

Ontwerpt en creëert onder de handelsnaam DFB-keramiek handgedraaid figuratief steengoed keramiek.

See author's posts