Vorig jaar heb ik een kogelmolen overgenomen van een met pensioen gaande pottenbakker. Keramisten gebruiken zo’n molen om glazuur grondstoffen fijn te malen, waardoor het glazuur o.a. beter uitsmelt en meer egaal wordt (stof voor een ander blog artikeltje). Zo’n molen wilde ik al een tijdje, dus de koop was snel gesloten. Als bonus kreeg ik een emmer met “Tex klei” mee, zeeklei die hij had verzameld op het strand van Texel.
Deze kleislib heb ik natuurlijk thuis (na maling in mijn nieuwe kogelmolen) gelijk gestookt op een aantal proefplaatjes op cone 10. Dit bleek een prima slib-glazuur te zijn, een cadeautje van Texel. Je begrijpt, ik wilde natuurlijk met eigen ogen zien, waar dit wonder der natuur vandaan kwam…..
Fietsvakantie naar Texel
Deze zomermaand was het eindelijk zover en zijn we van Purmerend naar Texel gefietst. Na een pittige fietstocht (tja kampeerspullen wegen toch best veel na een paar uurtjes fietsen) en een klein bootreisje, kwamen we aan op onze camping en zijn we (bijna) direct opzoek gegaan naar het zwarte goud.
Toen ik eenmaal had uitgezocht wanneer het eb was op Texel kon de speurtocht beginnen. Zeeklei is klei die wordt afgezet door de zee en komt vooral langs de kust voor. Er is strand genoeg op Texel, de vraag was waar te beginnen. Jan (de met pensioen gaande pottenbakker) had verteld dat hij het gevonden had in de buurt van de vuurtoren, dus daar zijn we begonnen…
Op zoek naar Texelse zeeklei
Op het strand aangekomen bleek dat juist op die plek Rijkswaterstaat zand had gestort om het afkalven van Texel tegen te gaan (zandsuppletie), de klei kon ik daar dus niet meer aan de oppervlakte vinden
Gelukkig bleek er een paar honderd meter verderop nog wel een strandje te zijn waar geen zand was opgespoten. En ja hoor na wat speuren, wroeten en voelen was het duidelijk, de zeeklei lag daar nog voor het oprapen. Omdat we op de fiets waren heb ik slecht een zeer klein beetje klei meegenomen, maar dit is vast niet de laatste keer dat ik op Texel kom…
Keramiek is geen bouwpakket
Het maken van keramiek is niet als het in elkaar zetten van een aangeschaft bouwpakket, maar een organisch proces, waarbij materie, gedachten en uitvoering samensmelten tot een product dat beter is dan een verzameling van de losse componenten.
Als keramist voelt het fantastisch om grondstoffen rechtstreeks van de bron te onttrekken, of het nu (hout)as is uit de kachel, steengruis uit een steenhouwerij, of klei vanuit de zee. De connectie met het verleden en de natuur geeft een belangrijke extra dimensie aan het werk (in ieder geval voor mij). Glazuren die worden gemaakt met natuurlijke grondstoffen die al letterlijk duizenden jaren worden gebruikt, zijn misschien in onze technologische tijd niet de meest perfecte, maar hebben een innerlijke schoonheid die veel langer mee zal gaan dan het meest foutloze glazuur van onze moderne tijd.
 |
| Zeeklei op Vlieland |
Texel is overigens niet de enige plaats in Nederland waar zeeklei te vinden is. Op Vlieland, waar onze reis verder ging (er gaat een klein bootje van Texel naar Vlieland en die hebben we genomen) zag ik al gauw ook zeeklei liggen. Iedereen kan met een beetje speuren zo materialen tegenkomen “in het wild” die gebruikt kunnen worden in zijn of haar keramische werk, net zoals onze verre, verre voorouders.
Technisch naschrift
Zoals gezegd bestaat zeeklei uit klei (-mineralen), silt en zand (respectievelijk zo’n 40-60%, 30-50% en 5-20%). Om mijn glazuren te ontwerpen ben ik altijd op zoek naar de chemische samenstelling van mijn grondstoffen om zo vooraf een theoretische inschatting te kunnen maken van de eigenschappen. Bij commerciële mijnbouwers wordt deze chemische samenstelling periodiek geanalyseerd en kan dit (in Nederland met enige moeite) bij de leverancier worden aangevraagd. Deze zelf gedolven zeeklei komt natuurlijk niet met zo’n analyse en vanwege de wisselende samenstelling loont het ook niet de moeite zo’n analyse te laten verrichten door een laboratorium.
Ik ben wel op zoek gegaan naar bestaande chemische analyses. Ik kon helaas geen algemene analyse vinden van (Nederlandse) zeeklei, het beste wat ik kon vinden was oppervlakte zeeklei uit Cairo (bron: “Mineralogical and Chemical Compositions of Shallow Marine Clays, East of Cairo, Egypt: A Geotechnical Perception” van Ali M. A. Abd-Allah, Yehia H. Dawood, Samir A. Awad and Waleed A. Agila, Dept. Geology, Fac. Science, Ain Shams Univ., Cairo, Egypt). Dus om een grof idee te hebben van de chemische samenstelling van zeeklei hieronder het gemiddelde uit deze gedolven zeeklei:
oxide – % gewicht
SiO2 – 47,85%
Al2O3 – 19,45%
Fe2O3 – 7,12%
MnO – 0,09%
MgO – 2,51%
CaO – 1,22%
Na2O – 1,53%
K2O – 1,85%
P2O3 – 0,02%
LOI – 17,77%
Trace elements – 0,59%
De segerformule (afgerond) hiervan is:
K2O – 0,15
Na2O – 0,22
CaO – 0,12
MgO – 0,51
Al2O3 – 1,28
Fe2O3 – 0,30
SiO2 – 5,48
Hoewel de SiO2 een beetje aan de hoge kant is, is dit een glazuur dat (bijna) binnen de grenzen ligt van een gemiddeld cone 10 glazuur. Het is dus niet verwonderlijk dat deze zeeklei een kant en klaar glazuur is van moeder natuur.
About Post Author
Wat een leuk verhaal over de toepassing van zeeklei. Ik zoek als fervent hobbypotter (lid SKNN), sinds kort ook naar een dergelijke klei, maar kan in Midden Drenthe nog niets toepasselijks vinden. In het voorjaar gaan we naar Schier. Misschien kan ik daar iets vinden. Heb je de zeeklei al toegepast op potten en stook je die dan oxiderend of reducerend?
Groet, Gerard Molenaar gamolenaar@hotmail.com
Beste Gerard,
Dank voor je reactie. Ik denk dat je ook een leuke klei kan vinden op Schiermonnikoog en wellicht ook in Drenthe…
Ik heb nog geen werk geglazuurd met de zeeklei, maar heb al wel verschillende proefplaatjes gestookt, zowel oxiderend (elektrische oven als reducerend (gasoven). Er zit wel wat verschil in en ik denk dat reducerend mijn voorkeur heeft, maar is kwestie van smaak (foto in blog is gestookt in reductie)en op grotere oppervlakte ziet het er wellicht anders uit.
Ik twijfel nog of ik het nog iets wil aanpassen, waarschijnlijk ga ik nog proeven maken met toevoeging veldspaat en/of kwarts om het glazuur iets glanzender te krijgen.
Succes met jouw proeven met Schier-klei…
Hallo Daniël.Erg leuk je verhaal en ervaring met zelf gevonden klei in Nederland.Zelf heb ik ook klei,w.s. zeeklei die blauw was,(zgn. blauwe zeeklei)in huis.In Noordwijk werd in 2007 een diep gat gegraven voor een wateropvang onder de grond.De diepte was ong.5 à 6 meter diep.Toen ik langs fietste was een staalblauwe kleilaag te zien.(Anaëroob)M`n fietstassen gevuld en meteen op de draaischijf.Prima draaiklei ! Roodbakkend ,gaat goed tot zeker 1050 graden C.Deze klei als glazuur of een onderdeel hiervan nog niet geprobeerd. Er ligt veel klei in Nederland.Te zien op topografische kaarten.Naturalis in Leiden zou vlgs. sommige mensen grondmonsters analyseren,zeker weten doe ik dit niet,even navragen.Veel succes en plezier toegewenst.Groetjes,Eveline Boot
Dank je Eveline,
Wat leuk dat je de klei direct hebt meegenomen. De klei die ik heb gedolven is zeker niet geschikt voor draaien. Wellicht laat ik het nog ‘ns analyseren bij Naturalis (als het niet te duur is). Succes met je blauwe klei..
Groetjes,
Daniel
Hallo Daniel.
Weet jij of deze zeeklei van Texel geschikt is om door potaarde
te mengen? Ik wil mijn palmen verpotten en die hebben ook een deel klei nodig. Nu zal de klei van het strand misschien te zout zijn, maar er is misschien ook klei te vinden op het midden van Texel. Ik hoor het graag van je. Pottenbakken lijkt mij erg leuk, maar ik speel liever gitaar.
Groeten. Leo.
Beste Leo,
Sorry ik heb geen ervaring met met klei in potgrond. Er zitten veel voedingstoffen in klei, dus ik kan mij voorstellen dat er planten zijn die er beter door groeien. Maar het zal zal van de plantsoort afhangen.
In de zeeklei zitten zouten, maar sommige planten zullen daar wel tegen kunnen..
Leuk te horen dat er zoveel andere mogelijkheden zijn, naast potten maken en in glazuur…
Groetjes,
Daniel
Hallo,
Ik heb net mijn rugzak gevuld met zeeklei uit noord Frankrijk. Het ziet er verontreinigend uit. Kleine steentjes en wat plantresten. Is het een idee voordat ik er mee ga draaien het eerst te zeven?
Hoi Agnes,
Frankrijk is een prima plek om klei vandaan te halen. Zeven is inderdaad de manier om de klei te reinigen. Dat doe je door:
1. De klei te drogen en in brokken te slaan
2. De brokken in water te leggen zodat ze oplossen tot een “klei pap” (ongedroogde klei lost niet goed op in water)
3. De klei te zeven door grove zeef
4. klei laten drogen op gipsplaat (zuigt water op) of iets dergelijks
5. klei kneden
6. en aan het werk (nou ja voorgaande is ook veel werk:-)
Zie ook deze video van Simon Leach: https://www.youtube.com/watch?v=odUM7Rwuv8M
Suc6
Groetjes,
Daniel
Hoi Daniel,
Wat een leuk artikel! Ik ben een beginnend pottenbakker en wil graag met natuurlijke materialen werken, binnenkort ga ik naar Vlieland en wil ik proberen de klei te vinden om iets te maken. Ik las dat jij het als glazuur gebruikt, heb je inmiddels nog meer proefjes gemaakt en het gebruikt op je werk? En zou het als draaiklei gebruikt kunnen worden? En zou er een manier zijn om de klei te verstevigen met ander materiaal als ik het niet zou bakken? Bij voorbaat dank voor je reactie!
Hai Winnie,
Dank je wel. Ik gebruik het nog steeds, maar inderdaad alleen als een (natuurlijk) glazuur. Het ziet er telkens weer een beetje anders uit…
Je kan er wellicht wel mee draaien, maar je kan het dan alleen stoken op hele lage temperatuur (het zal gauw in elkaar zakken).
Betreffende toevoegingen als je het niet stookt, tja wellicht (fijn gehakt) stro. Dat versterkt de klei als het droog is en wordt al duizenden jaren gebruikt. Ik moest bijvoorbeeld denken aan indiase beelden in tempels. Dat zijn beelden van stro met klei eroverheen en beschildert. Sommige zijn al erg oud. En lemen huizen in Afrika worden zo gebouwd.
Suc6 en plezier op Vlieland
Groetjes,
Daniel
Hallo Daniel
Ik heb wat potten gebakken in een open vuur ( zoals de oermens dat deed)
Nu zou ik ze graag glazuren met de zeeklei. Hoe heet stookte jij deze glazuurbrand en hoe lang?
Marie Antoinette
Hoi Marie Antoinette,
Leuk te horen dat je traditie van onze voorouders voortzet. Ik stookte de zeeklei wel iets hoger: op ca 1260 graden Celsius in ca 14 uur. Dan smelt het uit tot een glazuur.
Ben benieuwd wat het zal doen in het open vuur op een wat lagere temperatuur…
Succes en groetjes,
Daniël
Het vuur wat ik gebruikte voor het bakken was rond de 1200 graden….
Maar het zal een uitdaging zijn omdat 14 uur te doen…..
Marie Antoinette
Hoe heb je de temperatuur gemeten in open vuur?
Agnes
Hallo A.gnes,
Helaas kan je de temperatuur van een open vuur njet meten. Het is een kwestie van weten..We hebben het vuur gemaakt samen met iemand die veel van vuur weet. Door de juiste opbouw (combinatie van zuurstof en voeding) kan je temperatuur regelen. Het soort hout dat je gebruikt is daarbij ook belangrijk. Eik bijvoorbeeld brand heter dan berk bijvoorbeeld. Als je wat ervaring opdoet kan je op een gegeven moment aan de gloed binnen in het vuur de temperatuur aflezen…..
Dat is hoger dan ik verwachtte, maar nog wel wat lager dan ik stookte. Vooral de snelheid van de laatste 100 graden zijn van invloed op het uitsmelten van het glazuur. Als dat niet te snel gaat zal je toch een end komen. Suc6
Daniël
tast deze klei je ovenspiralen niet aan, vanwege het zout?
Goed punt Wybren,
Zout kan de oven spiralen aantasten. Ik stook dit meestal in de gasoven, maar in de elektrische oven zou het kunnen. Ik verwacht echter dat de schade beperkt is omdat het zoutgehalte in de klei laag is en ik slechts een dun laagje slib/glazuur gebruik op enkele potten. Maar ja zout tast de spiralen aan…
Thnx en groetjes,
Daniel
Ik kom hier omdat ik bij graafwerkzaamheden op een laag oude blauwe zeeklei stuitte. Opvallend blauwe kleur. Jammer dat Ik geen negen levens heb anders ging ik zeker pottenbakken … Ik denk dat je de temperatuur van een vuur met een pyrometer kunt bepalen. Heb zelf ooit eens met een gloeidraad temperatuur van iets bepaald. Als de kleur van de gloeidraad gelijk is aan die van het vuur dan weet je de temperatuur. Als je de temperatuur van de gloeidraad weet.
Hoi Peter,
Leuk te horen dat je op let tijdens het graven 🙂
Ja ik ben ook wel ns blauwe klei tegen gekomen. De kleur verdwijnt helaas na het stoken.
De temperatuur kan je inderdaad bepalen met de metalen draad van de pyrometer. Je bent al op de goede weg een keramist te worden. Wellicht lukt het nog in dit leven….
Dank voor je bericht en groetjes,
Daniël