Het gebeurd niet zo vaak, maar dit najaar is er weer een boek over het glazuren en decoreren van keramiek verschenen van een Nederlandse auteur: “Klei Kleurpigment & Meer…” van Netty Janssens. Ik ben altijd enthousiast als er een nieuw boek over glazuren verschijnt, zeker als dit van eigen bodem is…
Het is een zeer verzorgd kleurig boek (o.a. ingebonden met draad in de drie primaire kleuren) met uitgebreide informatie over het gebruik van kleurpigmenten bij het decoreren en glazuren van keramiek. Ik kan het iedereen aanraden, echter in dit blog schrijf ik geen recensie over dit boek, maar wil ik het opnemen voor chroom en andere oxiden….
De “nadelen” van oxiden
Volgens de auteur Netty Janssens “kleven er grote nadelen aan het gebruik van deze metaalverbindingen. Zo zijn de resultaten erg onvoorspelbaar […] dat je niet echt felle kleuren kunt krijgen” en vindt de auteur persoonlijk “dat deze vormen van metaal elkaar kunnen beïnvloeden [..en ..] is het scala aan mogelijke resultaten niet meer te bevatten”.
De ergste van alle oxiden is chroom, deze zorgt ervoor dat als je het één keer hebt gebruikt je “de volgende vijftien keren dat je de oven opstookt […] zich weer zal afzetten op werk en ovenwand en stapelmateriaal. […]Verwachtte je een mooi rood glazuur uit de oven te krijgen, dan heb je pech. […] chroom zal er voor zorgen dat het rood niet meer rood wordt […]”.
Na deze tirade tegen oxiden wordt duidelijk dat Netty Janssens is gered door de moderne industrie en de pigmenten die zij de laatste vijftig jaar hebben gecreëerd.
Ieder nadeel heb z’n voordeel..
Om Johan Cruijff maar ‘ns te parafraseren, ”nadelen hebben zo z’n voordelen” en zo is het ook met het gebruik van oxides. Volgens Netty Janssens kunnen “keramisten die werken met metaaloxides […] nooit precies [..] zeggen hoe het werk uit de oven komt”.
Dat het moeilijk is om al dan niet keramiek te maken met traditionele materialen kan ik niet ontkennen, maar dat in de voorafgaande duizenden (!) jaren keramisten die zonder pigmenten maar met oxiden hun keramiek decoreerden niet zouden weten wat het resultaat zou worden is (gelukkig) complete onzin.
Alleen al in musea in de hele wereld staan letterlijk duizenden voorbeelden van keramiek die de tand des tijds hebben overleefd en getuigen van de complete beheersing die zij hadden (en hebben) over het materiaal (klei, glazuur èn oxiden). Zij waren wel in staat het “scala aan mogelijkheden te bevatten” en te gebruiken. Ik neem aan dat bijvoorbeeld het ossenbloed rood (sang de boeuf) van Chinese pottenbakkers uit 16e eeuw niet altijd “toevallig” rood uit de oven kwam……
Felle kleuren
Ik ben er niet van overtuigd dat moderne keramiek moet mee gaan in de schreeuwerige felgekleurde kunst van het westerse halfrond. Hoewel het absoluut mogelijk is om met oxiden heldere en duidelijke kleuren te maken op keramiek, zijn de moderne pigmenten veel beter in staat (betrouwbare) resultaten te geven.
Oxiden geven echter veel meer diepere en subtiele kleuren in glazuren. Anders dan pigmenten gedragen zij zich niet doods, maar vormen zij een levendige interactie onderling en met het glazuur. Het resultaat is daarom ook vaak veel boeiender en zal in de toekomst de mensheid nog duizenden jaren boeien, net zoals de voorbeelden van duizenden jaren geleden mij diep kunnen raken.
Dit wil overigens niet zeggen dat moderne keramisten nieuwe ontwikkelingen uit de industrie niet moeten gebruiken in hun voordeel. Het is absoluut mogelijk moderne pigmenten (smaakvol) te gebruiken in de (handgevormde) ambachtelijk keramiek. Maar om oude grondstoffen en technieken af te schrijven is veel te beperkend. De ontwikkelingen in toekomst moeten gebruikt worden om meer mogelijkheden te creëren, niet om deze juist te begrenzen.
Chroom rood
Tenslotte wil ik nog even terugkomen op het trauma dat Netty Janssens schijnbaar heeft opgelopen met het gebruik van chroomoxide. Ik moet zeggen dat van alle oxiden die ik gebruik chroomoxide niet direct mijn favoriet is. Het geeft meestal een soort opaak doods groen omdat het grotendeels niet oplost in het glazuur (net zoals pigmenten). De sympathie brand die mogelijk is (door vervlieging van het chroom) is mij bekend, maar dat het mijn andere werk dat ik in dezelfde oven stook tot in lengte van dagen zou verpesten, heb ik nog nooit gemerkt.
De beschuldiging dat chroom het rood van glazuren zou verpesten kan ik slechts pareren met een prachtig ”chroomrood” glazuur (zie foto). Met een kleine toevoeging van chroom (minder dan 0,5%) kan chroom namelijk een diep rood geven (wordt veroorzaakt door opgelost chroom in het glazuur). Alleen daarom moet iedere keramist (af en toe) chroomoxide gebruiken…
Moeilijk, maar de moeite meer dan waard
Het is prachtig dat er in de moderne tijd steeds meer mogelijkheden komen voor keramisten om te experimenteren met nieuwe industriële materialen en technieken. Dit moet echter leiden tot een verrijking van de mogelijkheden, niet een verarming.
Dat oxiden “moeilijk” zouden zijn, moet hedendaagse keramisten niet weerhouden deze te gebruiken in hun werk. Ik denk dat deze traditionele materialen en technieken onze keramiek traditie blijvend zullen verrijken. Dat het niet altijd even makkelijk is, “is a fact of life”. Maar zijn niet alle dingen in het leven van echte waarde moeilijk?
About Post Author
Wat boeiend, zelfs ik begrijp de uitleg!
Thanks! daar doen we het voor
Dag Daniel,
Je vandaag ontmoet in Leeuwarden. Ik vond het een heel mooie interessante rondleiding. Heb genoten.
Nogeens je site bezocht, en zoals ik al eerder op het forum (31-5-2013) meedeelde wil ik het nogeens doen; ‘‘ je maakt mooi werk en de artikelen in je blog zijn leuk en leerzaam’’.
Ik ben hobbyist, en werk op een andere leest, maar enthousiast
ben ik.
Veel succes met je werk en groet de dame die aan je zijde was.
Hartelijke groet,
Truus Westerink
Dank je Truus, ik heb ook veel opgestoken van de rondleiding. Leuk je te hebben ontmoet en tot een andere keer. Groetjes, Daniel
Lang leve de oxiden. Ben het helemaal met je eens. Dank voor de heldere uitleg.
Thnx voor je enthousiaste reactie Ans
Hoi Daniel ,
Sinds kort probeer ik ook self glazuur te mengen, ook ik vind chroom rood heel mooi. Ik heb elektrische oven 50 liter.
Kan ik daar chroomhoudende glazuren bakken? Zonder nadelige effecten… Welke dan ook. En wat is precies sympathie brand? Gaat het glazuurlaag het ware “branden” ? mijn oven staat op hetzelfde verdieping waar we ook slapen. Komen ook schadelijke gazen vrij? Of kan ik zorgeloos oven met alles en nog wat glazuur proefjes vol stoppen? Of moet het aleen chroom zijn?
Bijvoorbaat dank,
Tatjana
Hoi Tatjana,
Chroomrode glazuren hebben slechts een heel klein beetje chroom in het glazuur (maximaal +0,5%). Die kan je zonder problemen stoken in een elektrische oven. Kan prima met andere glazuren.
Met sympathie brand wordt bedoeld dat de potten in de buurt worden een kleurtje krijgen door een naast gelegen pot. Bij het stoken vervliegen sommige oxides en komen “in de lucht” terecht. Dit geldt voor chroom- en ook wel voor koperoxide. Deze oxides kunnen dan “neerslaan” op de naastgelegen pot. Bij mijn laatste stook had ik een pot met een (mooie) rooie kant. Ik begreep niet hoe dat ik had er een ijzergroen glazuur op gedaan. Toen ik er over nadacht zag ik gelijk dat deze naast 2 potten met koperoxide stond. Een deel van het koper is vervlogen en op deze pot terecht gekomen. Voor mij een bonus, maar als je daar niet van gediend bent…
Kortom glazuur kleuren reageren soms onverwachts. Kijk ook ns naar dit blog: https://dfb-keramiek.nl/2015/07/de-kunst-van-het-inkleuren/
Suc6 en groetjes,
Daniel
Dank je wel, nu ga ik het dapper proberen!!!!!!!!!