Porselein, “het witte goud” is in Europa (her)ontdekt in 1708 door Johann Friedrich Böttger  te Meißen. Vanaf 1701 experimenteerde deze alchemist in gevangenschap tevergeefs om van gewone metalen goud te maken. Dit  in opdracht van de keurvorst van Saksen en koning van Polen: Frederik August II. (“August der Starke”).

Onder leiding van de natuurwetenschapper Ehrenfried Walther von Tschirnhaus verlegde hij zijn zoektocht van goud naar het witte goud. In juli 1708, vlak voor de dood van Tschirnhaus, kon Böttger het eerste Europese porselein aanbieden aan August der Starke.

De keurvorst en fanatieke verzamelaar hiervan gaf direct opdracht tot de stichting van de eerste porseleinfabriek in Europa. Vanaf 1710 wordt daarom sindsdien ononderbroken het Meissen porselein geproduceerd.

Porseleinziekte in Europa

Vanaf de 17^e eeuw importeerde onder andere de Nederlanders grote hoeveelheden porselein uit Azië naar Europa. Deze verfijnde spierwitte doorschijnende keramiek was een sensatie bij de  machthebbers. De lange tocht van oost naar west maakte deze  keramiek echter peperduur. Het Aziatische porselein was daarom letterlijk zijn gewicht in goud waard.  Vandaar de term  “het witte goud”.

August der Starke had naar eigen zeggen de “maladie de porcelaine“. Deze porseleinziekte leidde tot de één van de grootste porseleinverzameling in de wereld. August moest  het “Japanisches Palais” aanschaffen zodat hij zijn “Ostasiatisches Porzellan” kon onder brengen. Deze collectie is nog steeds aanwezig in Dresden. Tegenwoordig in het Zwinger museum aan de andere oever van de Elbe.

Hoe liep het af met Böttger?

Na twaalf jaren gevangenschap schonk August der Starke, Böttger tenslotte in 1714 zijn vrijheid terug. Dit onder uitdrukkelijke voorwaarden dat hij Saksen niet mocht verlaten. Het geheim van het porselein mocht immers nooit in handen geraken van andere Europese mogendheden.

De ontdekker van het Europese porselein heeft helaas weinig van dit privilege kunnen genieten. Vanwege de zware omstandigheden tijdens zijn gevangenschap en de giftige stoffen waarmee hij experimenteerde, was zijn gezondheid zeer achteruit gegaan.

Op zevenendertig jarige leeftijd overleed hij in 1719 te Dresden. Nauwelijks vijf jaar na zijn gevangenschap, op zo’n 25 kilometer van de porseleinfabriek in Meißen. Een standbeeld tegenover de huidige locatie van de porseleinfabriek herinnerd aan zijn zoektocht.

Porselein het nieuwe avontuur

De dood van Böttger leidde tot het begin van een nieuw avontuur. De verspreiding van de porselein was niet meer te stuiten. Het geheim van het witte goud verbreidde zich via Frankrijk (Sèvres ca. 1740) en Engeland (ca. 1750). Langzaam werd deze techniek over heel Europa en de rest van de westerse wereld bekend.

Heden ten dage heeft porselein zijn chemische geheimen wellicht verloren. Maar de magische aantrekkingskracht van het witte goud is gebleven. Wat mij betreft is de historie van porselein een spannend verhaal. Daarbij is de achterliggende technologie nog steeds uitdagend.

Reden genoeg voor mij om naast steengoed ook porselein te gaan stoken. De eerste resultaten zijn al uit mijn oven gekomen. Op dit moment nog niet voor de verkoop. Porselein heeft tijd nodig. In Europa hebben keramisten pas porselein geproduceerd 1000 jaar na de ontdekking in China.  Ik kan daarom ook nog wel even mijn tijd nemen…

Meer lezen?

Hieronder mijn papieren bronnen, zodat u er dieper in het witte goud kunt duiken. Alle boeken zijn in het Duits, alleen de roman van Edmund de Waal is vertaald in het Nederlands. De verwijzingen naar het betreffende boeken zijn “affiliate links“.

• Böttger: Vom Gold- zum Porzellanmacher
• Mythos Meissen: Das erste Porzellan in Europa
• Kleines ABC des Meissener Porzellans
• Die Porzellansammlung zu Dresden
• Kunst oder Kommerz?: Meissner Pozellan im 19. Jahrhundert
• Experiment und Produktion: Die Albrechtsburg als erste Porzellanmanufaktur Europas
• Porzellan-Museum der Porzellan-Manufaktur Meissen
• Edmund de Waal, “de witte weg”

About Post Author

Daniel Bende

Ontwerpt en creëert onder de handelsnaam DFB-keramiek handgedraaid figuratief steengoed keramiek.

See author's posts