Is in West-Europa de handgemaakte keramiek traditie verdwenen?

Daar leek het wel op toen ik afgelopen zomer Höhr-Grenzhausen bezocht. Deze kleine stad is het centrum van het “Kannenbäckerland” in Duitsland. Dit “Pottenbakkersland” is de regio in Duitsland dat vanaf de 14^e eeuw uitgroeide tot één van de belangrijkste keramiek centra van West-Europa.

Vanaf de 15^e eeuw ontwikkelde hier zich het “Westerwald steengoed“. Dit is keramiek dat sterker (en veel hoger gestookt) dan het toen in Europa gebruikelijke aardewerk. Maar wat het uniek maakte in de wereld was het “zout-glazuur” waarmee de potten werden afgewerkt.

Ik hou van en maak steengoed keramiek. Daarnaast haal ik veel inspiratie uit traditionele keramiekvormen (en ben ik graag in een bosrijke omgeving). Kortom redenen te over het land van één van mijn Europese keramiek-roots te gaan bezoeken.

Europese keramiek traditie

Het “Kannenbäckerland’ is een historische keramiek regio in het zuidwesten van het Westerwald.  Het gebied strekt zich uit van Wirges tot aan het Midden-Rijndal naar Bendorf en Vallendar.

Höhr-Grenzhausen wordt gezien als het centrum, maar omliggende plaatsen zoals Grenzau, Hilgert, Ransbach-Baumbach, Mogendorf, Siershahn en Wirges behoren allen tot deze historische pottenbakkers regio.

In de streek zijn de grootste klei deposito’s in Europa gevonden. Het is een bosrijke omgeving zodat de ovens goedkoop van brandstof konden worden voorzien. Het lag tevens op een historische zoutroute.

De combinatie van deze drie factoren heeft waarschijnlijk in het begin van de de 15^e eeuw geleid tot de ontwikkeling van het zoutglazuurproces. Waar (en door wie) het precies is ontdekt is tot op heden onbekend, maar dat de oorsprong zich in het “kannbäckersland” bevind is onomstreden. In de 17^e eeuw heeft deze techniek zich verspreid over Europa (met name Engeland en Frankrijk) maar ook het (koloniale) Noord-Amerika en Australië.

Töpferei museum ´Im Kannenofen´

Bijna alle historische zoutovens zijn inmiddels verdwenen, maar in Höhr-Grenzen is er nog één te bezoeken. Bolko Peltner, de huidige eigenaar van Töpferei museum ´Im Kannenofen´ leidde ons rond.

De oven is ter grote van een huis, met bovenaan gaten om op zo’n 1250 ºC het zout in de oven te strooien. Dit was zwaar en ongezond werk door het ontstaan van giftige chloorgassen. Tevens heeft het museum een collectie historische Westerwalder steengoed vanaf de 13^e eeuw.

Bolko heeft naast zijn museum ook een “Keramik-werkstatt“, waar wij natuurlijk ook een kijkje wilde nemen. Hij vertelde ons uitgebreid over zijn bewogen familie geschiedenis. Zijn vader die de kleine keramiek-fabriek overnam vlak na de oorlog. Hoe de productie na een zeer moeizame start groeide tot de jaren ’80 van de vorige eeuw. Daarna keerde het tij en in het begin van deze eeuw liep de productie enorm terug.

Einde van de keramiek traditie?

Het verhaal van de “Keramik-werkstatt” van de familie Peltner is niet uniek. Veel traditionele keramiek fabrieken in de omgeving zijn gestopt aan het einde van de vorige en het begin van deze eeuw. Sommige zijn nog steeds in bedrijf, maar in afgeslankte vorm zoals die van Bolko Peltner.

Maar dit is zeker niet het einde van de keramiek in het “Kannenbäckerland”. In Höhr-Grenzhausen zijn meerdere keramiek opleidingen, waaronder één voor kunstzinnige keramische vorming.

Een nieuwe generatie individuele keramisten maken handgevormd keramiek in de regio. Zij maken niet meer de traditionele zout geglazuurde Keulse potten, maar vrije individuele vormen.

De nieuwe keramiek traditie

Wie de oude en de nieuwe keramiek traditie gezamenlijk wil bekijken gaat langs bij het Keramikmuseum Westerwald  in Höhr-Grenzhausen. In dit museum staat niet alleen het traditionele Westerwald steengoed. Het museum heeft een grote collectie moderne keramiek.  Daarnaast zijn er wisselende exposities van hedendaagse Europese individuele keramisten.

Höhr-Grenzhausen is dus ook in de 21ste eeuw nog steeds een keramisch centrum.  tegenwoordig niet alleen van het historische “kannenbäckersland”, maar ook van Europa. Samen met Delft, Stoke-on-Trent, Faenza, Limoges en Selb maakt zij deel uit van de Europese Keramiek Route (Viaceram).

De nieuwe keramiek traditie gaat gewoon door, over de landsgrenzen heen. Deze traditie is springlevend en daar draag ik graag mijn baksteentje aan bij (behalve als ik op vakantie ben).

About Post Author

Daniel Bende

Ontwerpt en creëert onder de handelsnaam DFB-keramiek handgedraaid figuratief steengoed keramiek.

See author's posts